Իրադարձություններ

Ճարտարապետ, ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Թորոս Թորամանյանը հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրն է:

Ծնվել է Փոքր Հայքի Շապին Գարահիսար քաղաքում: Զբաղվել է ճարտարապետությամբ մոտ 30 տարի։

1904թ. գարնանը Թորամանյանը սկսել է Զվարթնոց տաճարի հետազոտությունը, ղեկավարել է Խաչիկ վարդապետի նախաձեռնած պեղումները, կատարել չափագրման աշխատանքներ: 1905թ. ավարտել է տաճարի վերակազմության նախագիծը, որը հաստատվել է 1906թ. Անիում Նիկողայոս Մառի արշավախմբի պեղումների ժամանակ հայտնաբերված Սբ. Գրիգոր (Գագկաշեն) տաճարի մանրակերտի նույնանման հորինվածքով:
    
     Թորամանյանի ''Զվարթնոցի եկեղեցին'' (1905թ.) հոդվածով սկզբնավորվել է հայկական ճարտարապետության գիտական գրականությունը: Թորամանյանն ուսումնասիրել ու չափագրել է նաև Հոռոմոսի համալիրը, Արգինայի եկեղեցին, Տեկորի տաճարը, Շիրակ և Արագածոտն գավառների հատկապես V–VII դարերի հուշարձանները:
    
     1904-12թթ Անիում պարբերաբար մասնակցել է Նիկողայոս Մառի գիտարշավախմբի պեղումներին, ուսումնասիրել ու չափագրել է բազմաթիվ եկեղեցիներ, պալատներ, հյուրատներ, բնակելի տներ, պարիսպներ, կամուրջներ, ստեղծել վերակազմության նախագծեր:

1913թ. Թորամանյանը Վիեննայի համալսարանին կից Արվեստի պատմության ինստիտուտի գիտական նստաշրջանում լավագույն աշխատանքի համար արժանացել է Գլխավոր մրցանակի: Նրա 1000-ից ավելի գծագրերի, ուսումնասիրությունների և այլ նյութերի հիման վրա Վիեննայի համալսարանի պրոֆեսոր Յոզեֆ Ստրժիգովսկին 1918թ. հրատարակել է ''Հայերի ճարտարապետությունը և Եվրոպան'' գերմաներեն երկհատորյակը, որի շնորհիվ հայկական ճարտարապետությունը, որպես ինքնուրույն ճարտարապետական դպրոց, արժանացել է համաշխարհային ճանաչման: Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-1918թթ) և նրան հաջորդած գաղթի տարիներին կորել են Թորամանյանի` հրատարակության պատրաստ 10-ից ավելի աշխատություններն ու մեծ քանակությամբ այլ նյութեր:
    
     Թորամանյանի աշխատությունների հիմնական մասը 2 հատորով լույս է տեսել գիտնականի մահից հետո` ''Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության'' խորագրով (1942-48թթ): 1923թ. նրա մասնակցությամբ ստեղծվել է Հուշարձանների պահպանության կոմիտեն:

Թորամանյանը ստեղծագործական սերտ կապեր է ունեցել ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի հետ, որի արվեստանոցում 1928թ. աշխատել է որպես խորհրդական, կատարել նաև հատակագծման ու նախագծման աշխատանքներ:
    
     Թորամանյանն առաջինն է դասակարգել ու բնութագրել հայկական ճարտարապետության զարգացման շրջանները, բացահայտել նրա ինքնատիպությունը, ամբողջականությունը և ոճական ինքնուրույնությունը: Նրա աշխատություններն սկզբնաղբյուր են ուսումնասիրողների համար:
    
     ՀՀ ԳԱԱ-ն 1969թ. սահմանել է Թորամանյանի անվան մրցանակ: Նրա անունով Երևանում կոչվել է փողոց, տան առջև, որտեղ ապրել է Թորամանյանը, դրվել է հուշաքար: