90-ամյա Արամ պապը` ցեղասպանության և իր տոհմի մասին
 «Հայրս` Կարապետը, ծնվել է Սեբաստիայի վիլայեթի Շապին Գարահիսար քաղաքի Մշագնոց գյուղում, 1894 թվականին: Մեկ տարի հետո ծնվել է հորեղբայրս` Հարությունը: 1896-ին ջարդեր են լինում Շապին Գարահիսարում, որի ականատեսն է դառնում երկամյա հայրս»: Այսպես սկսեց իր գերդաստանի պատմությունը 90-ամյա Արամ Բուլությանն, ով Երիտասարդ պատմագետների ասոցիացիա ՀԿ-ի նախաձեռնությամբ եկել էր ներկայացնելու կոտորածների հետևանքները կրած և թափառական դարձած իր գերդաստանի պատմությունը: «Մի օր գյուղում տեղեկանում են, որ 2 հայ են սպանել գետի կամրջի մոտ: Գնում, տեսնում են, որ մեկը պապս է, մյուսն էլ` հորս պապը: Հայրս և հորեղբայրս զրկվում են իրենց հորից և պապից:1914 թվականին, թուրքերը գյուղ են հասնում և հայտնում, որ պատերազմի պատճառով պետք է տեղափոխեն հայերին: Պատրաստվելու համար ընդամենը 2 ժամ են տալիս: Գյուղացիները խուրջինների մեջ ուտելիք, հագուստ են լցնում և բեռնում ավանակներին: Այդ ժամանակ հորս կինն` Ալմաստը, ով հղի էր, խնդրում է հորս` թույլատրել իրեն` գնալ ծնողներին հրաժեշտ տալու: Ալմաստը գնում է և այնուհետ կորում»,- շարունակեց Արամ պապը:  Բուլությանների գերդաստանը մյուս հայերի հետ միասին թուրքերի հսկողությամբ դուրս է գալիս գյուղից: Երեկոյան, երբ առանձին նստում են հաց ուտելու, տեսնում են, որ մի ձիավոր թուրք է անցնում: Հեռվից նկատում է Կարապետին և մոտը կանչում: Թուրքը հայտնում է, որ իրենց տանում են կոտորելու: Առաջարկում է փրկել Կարապետի և մյուս 14 հոգու կյանքը, եթե միասին գան իր մոտ աշխատելու. ցորենները հասել էին, պետք էր քաղել: «Հայրս իր ազգականներին հայտնում է թուրքի առաջարկի մասին: Համաձայնում են: Առավոտյան թուրքը ձիուն նստած գալիս է: Մեկ էլ հայրիկս տեսնում է, որ ազգականները որոշում են գնալ: Ասում է. «Ա՛յ ժողովուրդ, մենք թուրքին խոսք ենք տվել, ո՞ւր եք գնում: Գնացե՛ք, մենք չենք գալիս»: Հայրս, հորեղբայրս և տատս գնում են քանդված տների մեջ թաքնվում, մինչև թուրքը գա: Թուրքը գալիս է, տեսնում, որ բոլորը գնացել են: Հայրս այդ պահին դուրս է գալիս և հայտնում, որ իրենց գերդաստանը գնացել է: Թուրքը Հարությունին նստեցնում է ձիուն և ասում, որ իրեն տանի այն մարդկանց մոտ, ովքեր խոստացան ու չեկան: Գնում, տեսնում են` նախճիր է տեղի ունեցել. մարդկանց կոտորել էին: Մերոնք թուրքի հետ նրա գյուղն են ուղևորվում: Երեքով սկսում են աշխատել գյուղում` քնելով կտուրներին: Մոտ մեկ ամիս այսպես շարունակվում է»: Արամ պապը պատմեց, որ երբ մի օր էլ բարձրանում են կտուր` քնելու, Կարապետի քունը, չգիտես ինչու, չի տանում: Հանկարծ ձայն է լսում. թուրքը խոսում էր իր տղայի հետ: Տղան ասում էր հորը, որ հայերը իրենց գործն ավարտել են, էլ իրենց պետք չեն, և հարկավոր է նրանց վերացնել: Կարապետը իր լսածի մասին հայտնում է մորը, ով զարմանում է և սկզբում չի հավատում` մտածելով, որ լավ մարդիկ են, այդպիսի բան չեն անի: Ի վերջո, որոշում են փախչել և գիշերով ճանապարհ են ընկնում: «Հայրս և հորեղբայրս իրենց մոր հետ հասնում են քրդերի գյուղ և ներկայանում որպես քուրդ: Բնակիչները մերոնց լավ հյուրասիրում են: Երբ շարունակում են ճանապարհը, հասնում են մի թուրքական գյուղ, որը շրջանցել չէին կարող: Այդ գյուղի թուրքերը մերոնց ընդունում են, գիշերը տեղ տալիս: 10 օր այնտեղ մնալուց հետո հորեղբայրս, ում մոտ կոտորածների պատճառով վախ էր առաջացել, հիվանդանում է և մահանում: Թուրքերը գնում հույների գյուղից հոգևորական են բերում, պատշաճ ձևով թաղում կազմակերպում: Հայրս մոր հետ ճանապարհը շարունակում է և հանդիպում մի հարուստ թուրքի: Թուրքը հայտնում է, որ իրենց չի վնասի, բայց փոխարենը պիտի ծառայեն իրեն: Հայրս գյուղատնտեսական գործերով է զբաղվում, իսկ մայրը` խոհանոցում աշխատում: Մի օր էլ լուր է հասնում, որ եկել է Թոփալ Օսմանը: Վերջինը մի շատ դաժան մարդ էր, իր ջոկատներով գյուղեգյուղ ման էր գալիս, հայեր տեսնելիս սպանում: Հարուստ թուրքը դիմավորում է նրան, հյուրասիրում: Այդ ժամանակ հայրս մյուս հայերի հետ կատարում է տանտիրոջ հրամանները: Օսմանը նկատում է հայերին, բայց տանտերը` կաշառելով, խմացնելով համոզում է, որ թողնի հայերին իր մոտ աշխատեն: Այդ տանը դեռ երկար են մնում»: «Հայրս լսում է, որ Սեբաստիայում կա հայրենակցական միություն, որը կազմակերպում է գաղթ դեպի Երևան: Գնում է նրանց մոտ և հայտնում իր ցանկության մասին, ասելով, որ լսել է, թե Երևանում հավերը ածում են պատերի տակ, բայց ձուն հավաքող չկա: Նրանք խորհուրդ են տալիս Կարապետին, որ չթողնի գնա. հող ուներ, անասուններ: Հայրս մի շատ լավ պատասխան է տալիս. « Շունը շունա, մի օր կկծի»: Հենց լսում են, ասում են` գնա` ընտանիքդ հավաքիր: Ունեցվածքը վաճառում են, եղածը հավաքում, պատրաստվում: Յոթ հոգով, այդ թվում` ես, ճանապարհ ենք ընկնում: Հայրս Անդրանիկի այգին է մտնում, իր հետ հող վերցնում: Վերադառնում ենք Երզնկայով, Սասունով: Տրապիզոնում մեզ կանգնեցնում են և չեն թողնում շարունակել ճանապարհը: Որոշ ժամանակ` հագուստ լվանալով, շուկային տարբեր իրեր հանձնելով, գոյատևում ենք: Ընթացքում այդտեղի հայերի հետ անընդհատ դիմումներ ենք տալիս, որ թույլատրեն Երևան հասնել: Ի Վերջո, 6 ամսով թույլատրում են գնալ և վերադառնալ: Մոտ 100 հոգով, երբ մոտենում ենք նավերին, հրամայում են, որ ողջ ունեցվածքը նետեն տախտակամածը, այլապես կշրջեն նավերը: Մայրս «խորամանկություն» է անում. երկու վերարկու իրար վրա է հագնում: Հասնում ենք Բաթում: Առավոտյան վրացիները հրացաններով դիմավորում են: Իմանալով, որ Երևան ենք գնում, մեզ տանում են գնացքի դատարկ վագոնները: Երբ տեղեկացնում են, որ Երևան մարդիկ են գալիս, հայտնում են, որ մարդ չբերեն` Երևանում սով է: Մեզ իջեցնում և տեղավորում են Արմավիրի մարզի Բերքաշատ գյուղի գոմերի մեջ: Ամեն առավոտ սև հաց էին բերում: Մտածում ենք` «Ա´յ մարդ, սա ի՞նչ բանա, մենք եկանք Երևան ձու ուտելու»: Մայրիկս էլ այդ ժամանակ տենդով է հիվանդանում». պատմեց Արամ պապը: Այնուհետև, իմանալով ազգականներից մեկի հասցեն, նրանց ընտանիքը ուղևորվում է Երևան, որտեղ 13-14 հոգով բնակվում են Նար-Դոս փողոցում գտնվող մի տանը և ինչպես մեր պատմության հերոսն է ասում` «նրա գլխին» հետո տուն են կառուցում և շարունակում ապրել այնտեղ: |
